Samyama

Samyama

Een dhammanuvatti vraagt me om dieper in te gaan op de term 'samyama'. Dit is een indringende vraag die naar de kern van onze beoefening wijst.
Het begrip 'samyama' dekt verschillende ladingen, afhankelijk van de context waarin het gebruikt wordt. Het is geworteld in de yogafilosofie van Patanjali. Ik beperk me hier tot een summiere bespreking van het begrip in de zin van boeddhistische meditatie.
’Samyama' is een Sanskriet-woord, dat vertaald zou kunnen worden als 'geconcentreerde meditatie' of 'meditatieve absorptie'. Maar let op: een precieze vertaling kan variëren afhankelijk van de context en de interpretatie die eraan gegeven wordt.
Samyama verwijst naar het uiterst aandachtig richten van de geest op een bepaald object tijdens de meditatie, met als 'doel' om één te worden met het meditatie-object. Dit komt neer op het realiseren van éénpuntigheid (P. ekaggata), waarbij subject (de mediteerder) en object (het meditatie-object) één worden, i.c. met elkaar samenvallen. Of anders gezegd: een bewustzijnstoestand waarin de geest van de mediteerder volledig opgaat in het object van meditatie en als het ware 'geabsorbeerd' wordt in het meditatie-object. Dit is een erg diepe meditatie (4de jhana) en een uitstekende bewustzijnsstaat om inzicht te verkrijgen in de ware aard van de werkelijkheid (yatha-bhuta).
De gemoedstoestand van de 4de jhana wordt als volgt omschreven: de jhananga van gelijkmoedigheid (upekkha) overheerst, d.i. de complete aanvaarding door de beoefenaar van wat zich aan hem presenteert, zonder verlangen of afkeer; weinig fysieke gewaarwordingen en een diep gevoel van innerlijke vrede en harmonie. (1)
Hierdoor is 'samyama' verbonden met vipassana-meditatie. Men zou kunnen zeggen dat vipassana-meditatie een vorm van samyama is, waarbij de yogi zich concentreert op het onderwerp van meditatie (op lichaam, gewaarwordingen, geest of objecten van de geest = op de 'vier velden van opmerkzaamheid' → satipatthana) en geleidelijk een diepgaand inzicht verwerft in de werkelijkheid. Het 'doel' van deze meditatie is om de waarheid van Dhamma te realiseren, wat betekent dat de beoefenaar inzicht verwerft in de fundamentele aard van het bestaan.
De Boeddha definieerde 'satipatthana' (2) als volgt:
❛ 'Monniken, dit is een enige, directe, ongeëvenaarde weg die leidt tot zuivering van de wezens; tot het overstijgen van zorgen en verdriet; tot het beëindigen van dukkha en angst; tot het onder de knie krijgen van de juiste methode voor het realiseren van nibbana, namelijk door het viervoudig vestigen van opmerkzaamheid ❜
Samengevat verwijst 'samyama’ in het kader van boeddhistische meditatie naar een geavanceerde praktijk waarbij concentratie, meditatie en absorptie gecombineerd worden om diepe inzichten en spirituele realisaties te bereiken.